EIGEN PROJECTEN
Doctorale opleidingen van Congolese artsen
De Alumnivereniging “Ontwikkelingshulp Geneesheren- en Apothekers-Alumni Leuven vzw” en de universitaire samenwerking met Congo
Gerealiseerde Doctorale opleidingen
CONGOLESE ARTSEN EN HUN PROMOTOREN AAN DE KU LEUVEN IN 2015
CONGOLESE ARTSEN EN HUN PROMOTOREN AAN DE KU LEUVEN IN 2014
CONGOLESE ARTSEN EN HUN PROMOTOREN AAN DE KU LEUVEN IN 2013
CONGOLESE ARTSEN EN HUN PROMOTOREN AAN DE KU LEUVEN IN 2012
Geen enkele van deze doctoraten zou mogelijk geweest zijn zonder de financiële tussenkomst van de Alumnivereniging.
Historiek
De kwaliteit van de medische universitaire opleiding in Congo was altijd een zorg van onze vereniging. De meeste stichters waren sterk betrokken bij de oprichting van de medische faculteit in Kinshasa, en velen waren er in de beginjaren gastdocent. Na het wegvallen van de bilaterale coöperatie tussen Congo en België in de beginjaren ’90, bleven de banden met de medische faculteit van de université de Kinshasa (UNIKIN) behouden. Gastdocenten van de KU Leuven bleven doceren in Kinshasa; doctoraatstudenten werkten aan een thesis in samenwerking met een Leuvense promotor. Dit heeft niet belet dat UNIKIN, en de Congolese universiteiten in het algemeen, in een neerwaartse spiraal terecht kwamen met teloorgang van de didactische infrastructuur en verdwijnen van het noodzakelijke wetenschappelijk kader waarin onderzoek kan gedijen. Ondertussen kwam een massificatie van het universitair onderwijs op gang zonder enige controle op de kwaliteit ervan. Professoren en assistenten waren eerder begaan met het dagdagelijkse overleven dan met de kwaliteit van onderwijs en wetenschappelijk onderzoek waarvoor geen enkele financiering voorhanden was. De taak aan de universiteit werd geleidelijk een bijverdienste, naast de meer lucratieve bezigheden in privé-hospitalen. Na het verdwijnen van de professoren aan onze universiteiten die nog een directe historische band met Congo hadden, trad een nieuwe generatie docenten aan waarvoor Congo een eerder theoretisch begrip was. Ondertussen was de context sterk gewijzigd: meer prestatie- en resultaatsgericht waarin een samenwerking met Congolese collega’s in een Congolese context meer en meer problematisch werd. Terwijl Congolese artsen in de jaren ’70 en ’80 een onderdeel waren van de buitenlandse doctoraatsstudenten aan de KU Leuven, waren ze in Leuven praktisch verdwenen na de eeuwwisseling. Dit werd niet opgevangen door banden met andere buitenlandse universiteiten, met als gevolg dat de Congolese studenten volledig geïsoleerd achterbleven. Het woord dat nu in de talrijke officiële discours het luidst klinkt is “la relève”: de cohorte van het eerste uur zijn nu meer dan 60 jaar oud, en er is geen opvolging voorzien bij gebrek aan middelen en lage interesse voor een academische opleiding zonder toekomst. De gemiddelde leeftijd waarop in de faculteit geneeskunde van UNIKIN een doctoraat verdedigd wordt is 54 jaar, de gemiddelde leeftijd van de professoren boven de 60.
De huidige toestand van kandidaat-doctoraatsstudenten is uiterst penibel: zij moeten hun onderzoek volledig zelfstandig financieren, en werken in een omgeving die helemaal niet gefocust is op onderzoek. Dit heeft meegebracht dat sommige departementen, zoals Tandheelkunde, in 2005 op sterven na dood was: geen enkel doctoraat gefinaliseerd sinds 23 jaar, geen tandartsenstoel die nog functioneerde, geen praktisch onderwijs meer mogelijk in een toch zeer technische discipline. En dit voor de enige School voor Tandheelkunde in gans Centraal Afrika.
Een nieuwe elan: het Alumni initiatief
In 2004 bij de herdenking van het 50-jarig bestaan van de medische faculteit in Kinshasa heeft de Alumnivereniging het voortouw genomen om de medische opleiding in Congo terug op haar prioriteitenlijst te zetten. Dit was het begin van een nieuw elan dat tot op de dag van vandaag voortduurt. Het was de bedoeling om met karige middelen een zo groot mogelijk effect na te streven en snel tot een kritische massa jongere docenten te komen die de negatieve neergang zouden kunnen doen stoppen. Ook bij ons zou een motiveringsoffensief gestart worden om Congolese artsen te begeleiden in hun doctoraatsopleiding.
Het uitgangspunt was de toepassing van het “sandwich” systeem van beurzen dat ondertussen ook toegepast wordt door VLIR-UOS en BTC met de klemtoon op het werk in Congo (8-9 maanden/j.), met korte verblijven in Leuven (3-4 maanden/j.). Een zwaar onderschat probleem bij dit soort beurzen, dat bedoeld was om de brain drain tegen te gaan, is het gebrek aan lokale middelen. Noch de overheid, noch de universiteit, noch de faculteit geeft 1 $ voor onderzoek. Het gevolg is nefast: sommige doctorandi zijn een “leven lang” bezig met een doctoraat. Een tweede onderschat probleem is de postdoctorale fase: wanneer na veel moeite een doctoraat behaald wordt, valt de nieuwe doctor in een vacuum: de financiële ondersteuning valt weg, contacten vallen weg, en capacity building waarop gehoopt werd, is een illusie. Daarom zijn ook heel wat jongeren in het verleden niet teruggekeerd naar Congo. Van de 24 PhD’s gerealiseerd aan de KU Leuven in de periode voor ’90 keerden 13 terug naar Congo, 11 zochten elders een toekomst. Met de sandwichbeurzen wordt dit euvel gedeeltelijk vermeden door de link met het thuisland (en familie ter plaatse) maximaal te behouden. Het nadeel is dat de efficiëntie van het wetenschappelijk werk lager is door het bovenvermelde tekort aan middelen, en het moelijker is om in de tijdslimiet van de meeste beurzen (4 jaar) klaar te komen met het doctoraat. Dit zet ook een hogere druk op de Belgische promotor/copromotor wiens motivatie meestal al laag is omwille van het gebrek aan positieve stimulansen van Congolese kant.
Sinds 2005 biedt de Alumnivereniging een aantal beurzen van korte duur aan in UZ Leuven. Eerst waren deze beurzen hoofdzakelijk bedoeld voor de Université de Kinshasa (UNIKIN), maar recent werden ze ook uitgebreid naar de Université de Lubumbashi (UNILU), de Université Catholique de Bukavu (UCB), en niet-universitaire ziekenhuizen in Congo. De meeste studieverblijven waren van in het begin gericht op het ontwikkelen van wetenschappelijk onderzoek in het kader van een doctoraat. Een Alumni-beurs houdt in: logement (betaald door Alumni) + leefgeld (700 €/maand; wordt verhoogd tot 750€ in 2013) + verzekering. In vergelijking met beurzen van de Vlaamse Interuniversitaire Raad – Universitaire Ontwikkelingssamenwerking (VLIR-UOS) en de Belgische Technische Coöperatie (BTC) is dit een lage beurs waarbij weinig geld in handen komt van de bursaal.
Er wordt evenwel meer geïnvesteerd in onderzoek o.a. in de aankoop en aanschaf (2de hands) van apparatuur, boeken, PC’s, programma’s, reagentia, chemicaliën, klein-chirurgisch materiaal, topping- up voor lokale medewerkers, lokale transportkosten, verzendingskosten voor materiaal enz… kosten die anders door de persoon zelf moeten gedragen worden en verhinderen dat binnen een redelijke tijd vooruitgang geboekt wordt. Alumni helpt bij het onderhouden van goede contacten tussen de promotor in Leuven en de doctoraatsstudent, en volgt de wetenschappelijke vooruitgang van dichtbij op; zij helpt bij administratieve omkadering van de kandidaat zodat maximaal kan ingezet worden op het wetenschappelijk onderzoek. Zij organiseert regelmatig contacten met de facultaire verantwoordelijken van UNIKIN en KU Leuven. Ook was de Alumnivereniging de initiatiefnemer om projecten te schrijven in het kader van Congoprojecten VLIR-UOS, en het behalen van latere VLIR- en BTC beurzen.
Hierbij wordt getracht om snel tot een kritische massa jongeren te komen die elkaar kunnen ondersteunen bij de noodzakelijke hervormingen in de toekomst. Alle Alumnibursalen (meer dan 30) zijn na hun verblijf in Leuven teruggekeerd naar Congo.
Een voorbeeld van een geslaagde actie
Een voorbeeld van een geslaagde activiteit is de herstructurering van de School voor Tandheelkunde, die, zonder perspectief, volledig aan de grond zat. Dankzij de Alumnivereniging kon, in samenwerking met het departement Tandheelkunde van de KU Leuven en VLIR-UOS, in 2007 een herstelprogramma opgestart worden met de inrichting van een preklinisch laboratorium (gerealiseerd in 2011), de installatie van 9 tandartsenstoelen met bijbehorende accessoires (gerealiseerd in 2010 - 2011) en opleiding van twee doctoraten (één, dr. Songo, gerealiseerd in 2012; de tweede, dr. Sekele, voorzien in maart 2013). Dit proces kon starten na een eerste studieverblijf van beide kandidaten in Leuven in 2007, gefinancierd door de Alumnivereniging. Nu bestaat er een reële overlevingskans voor de enige School voor Tandheelkunde in Centraal Afrika.
Besluit
De Alumnivereniging is een belangrijke actor in de medische opleiding en gezondheidszorg in Congo door bij te dragen aan het probleem van “la relève” dat op dit ogenblik aan de Congolese universiteiten de hoogste prioriteit heeft. Hierbij hopen we dat de Congolese artsen die in Leuven een bijkomende opleiding kregen en participeerden in wetenschappelijk onderzoek op ontwikkelingsrelevante thema’s hefbomen in handen krijgen om de gezondheidszorg in Congo te verbeteren.
Dit alles is slechts mogelijk door de financiële bijdrage van de Alumnileden en de inzet van vele promotoren van de KU Leuven.